Η ψυχή τού ανθρώπου στο σοσιαλισμό – Απ. 2

Η πρώτη έκδοση (1891)

[ΚΑΝΕΝΑΣ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΚΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ
ΔΕ ΘΑ ΒΕΛΤΙΩΣΕΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ:]

    

[…] Οι ταραχοποιοί είναι άνθρωποι που παρεμβαίνουν, που εμπλέκονται, που παρεισφρύουν σε μια απολύτως ικανοποιημένη κοινωνική τάξη και ρίχνουν τους σπόρους της δυσαρέσκειας στις καρδιές των μελών της. Αυτός είναι ο λόγος που οι ταραχοποιοί είναι αναμφισβήτητα αναγκαίοι. Χωρίς αυτούς, το ατελές καθεστώς μας δε θα έκανε το παραμικρό βήμα προς τον πολιτισμό. Η δουλεία καταργήθηκε στην Αμερική, όχι όμως ως αποτέλεσμα κάποιας δράσης από μέρους των δούλων, ούτε καν ύστερα από κάποια έκφραση της επιθυμίας τους να απελευθερωθούν. Καταργήθηκε ολοκληρωτικά εξαιτίας της ξεκάθαρα παράνομης συμπεριφοράς κάποιων ταραχοποιών της Βοστόνης κι άλλων πόλεων, που δεν ήταν δούλοι οι ίδιοι, ούτε ιδιοκτήτες δούλων, και ούτε είχαν καμιά πραγματική σχέση με το πρόβλημα. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως αυτοί οι υποστηρικτές της κατάργησης της δουλείας κράτησαν το δαυλό αναμμένο και ξεκίνησαν την όλη υπόθεση. Κι είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι από τους ίδιους τους δούλους, όχι μόνο δε δέχτηκαν καμιά συμπαράσταση, αλλά ούτε καν την παραμικρή συμπάθεια. Κι όταν μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, οι δούλοι στην Αμερική βρέθηκαν ελεύθεροι, ήταν τόσο ελεύθεροι, ώστε είχαν την ελευθερία να πεθαίνουν της πείνας και πολλοί από αυτούς μετάνιωσαν για τη νέα κατάσταση πραγμάτων. Για τον κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο, το τραγικότερο γεγονός μέσα σε όλη τη Γαλλική Επανάσταση δεν είναι το ότι η Μαρία Αντουανέτα καρατομήθηκε επειδή υπήρξε βασίλισσα, αλλά το ότι οι πεινασμένοι μέχρι θανάτου χωρικοί της Βανδέας ξεσηκώθηκαν εθελοντικά για να σκοτωθούν υπέρ του μισητού ιδανικού του φεουδαρχισμού. 

    

Είναι λοιπόν ξεκάθαρο ότι κανένας απολυταρχικός Σοσιαλισμός δε θα βελτιώσει τα πράγματα. Γιατί, ενώ κάτω από το σημερινό σύστημα ένας πολύ μεγάλος αριθμός ανθρώπων μπορεί να ζει απολαμβάνοντας ως ένα ορισμένο βαθμό τη δυνατότητα ελευθερίας κι έκφρασης κι ευτυχίας, κάτω από ένα περιχαρακωμένο βιομηχανικό σύστημα ή ένα σύστημα οικονομικής τυραννίας, κανείς δε θα μπορούσε να απολαύσει μια τέτοια ελευθερία. Είναι θλιβερό που ένα τμήμα της κοινωνίας μας ζει κυριολεκτικά κάτω από συνθήκες δουλείας, αλλά το να προτείνει κανείς να υποδουλωθεί ολόκληρη η κοινωνία για να λυθεί το πρόβλημα, είναι παιδαριώδες. Κάθε άνθρωπος πρέπει να είναι απόλυτα ελεύθερος να διαλέξει την εργασία που του αρέσει να κάνει. Καμιά μορφή καταναγκασμού δεν πρέπει να ασκείται πάνω του. Αν υπάρχει τέτοιος καταναγκασμός, η εργασία δε θα αρέσει στον άνθρωπο κι ούτε θα ‘χει κάποιο όφελος για τους άλλους. Κι όταν λέω εργασία, εννοώ απλώς την κάθε είδους δραστηριότητα.

      

[…] Ομολογώ όμως ότι πολλές σοσιαλιστικές απόψεις που έτυχε να μελετήσω, δείχνουν να ταυτίζονται με κάποιες ιδέες αυταρχισμού, αν όχι ουσιαστικού καταναγκασμού. Φυσικά, ο αυταρχισμός ή ο καταναγκασμός δεν έχουν καμιά θέση εδώ. Όλοι πρέπει να συνεισφέρουν εθελοντικά στην κοινωνική πρόοδο. Και μόνο μέσα από μια εθελοντική συνεισφορά ο άνθρωπος αισθάνεται ωραία.
    

[Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ:]

    

[…] Είναι θαυμάσιο πράγμα η αληθινή προσωπικότητα του ανθρώπου όταν τη διακρίνουμε. Είναι κάτι που αναπτύσσεται φυσικά κι απλά, όπως ένα άνθος ή ένα δέντρο. Με τίποτα δε θα διαφωνεί. Ποτέ δε θα μαλώνει, ούτε θα συγκρούεται. Δε θα προσπαθεί να αποδείξει πράγματα. Θα ξέρει το καθετί. Κι ωστόσο, δε θα την απασχολεί καθόλου η γνώση. Θα ‘χει σοφία. Η αξία της δε θα μετριέται με υλικά πράγματα. Δε θα’ χει τίποτα. Κι όμως, θα τα ‘χει όλα, κι όσα κι αν οι άλλοι της πάρουν, πάλι θα ‘χει – τόσο πλούσια θα ‘ναι. Δε θα αναμειγνύεται πάντα με τους άλλους, ούτε θα ζητά από τους άλλους να γίνουν σαν κι αυτήν. Θα τους αγαπά επειδή θα είναι διαφορετικοί. Κι όμως, ενώ δε θα μπλέκεται με τους άλλους, θα τους βοηθά όλους, όπως μας βοηθά ένα όμορφο πράγμα, απλώς και μόνο επειδή υπάρχει. Η προσωπικότητα του ανθρώπου θα ‘ναι κάτι το θαυμάσιο. Θα είναι τόσο υπέροχη, όσο κι η προσωπικότητα ενός παιδιού. 

     

[«ΝΑ ΕΙΣΑΙ Ο ΕΑΥΤΟΣ ΣΟΥ»:] 

    
Η ανάπτυξή της θα υποστηρίζεται από τον Χριστιανισμό, αν βέβαια οι άνθρωποι επιθυμούν κάτι τέτοιο.
     
[…] «Γνῶθι σαυτόν!» ήταν γραμμένο στην ωραία πύλη του αρχαίου κόσμου. Πάνω από την πύλη του σύγχρονου κόσμου πρέπει να γραφτεί: «Να είσαι ο εαυτός σου!» Και το μήνυμα του Χριστού προς τον άνθρωπο ήταν απλώς: «Να είσαι ο εαυτός σου». Αυτό είναι το μυστικό του Χριστού.
      
Όταν ο Ιησούς αναφέρεται στους φτωχούς, εννοεί προσωπικότητες, ακριβώς όπως όταν μιλά για τους πλούσιους, εννοεί ανθρώπους που δεν έχουν αναπτύξει την προσωπικότητά τους. Ο Ιησούς ζούσε σε μια κοινωνία που επέτρεπε τη συσσώρευση ατομικής ιδιοκτησίας ακριβώς όπως και η δική μας, και το κήρυγμά του υποστήριζε ότι σε μια τέτοια κοινωνία δεν ήταν πλεονέκτημα να ζει ο άνθρωπος μόνο με απλό, λιτό δείπνο, να φορά κουρελιασμένα, φτηνά ρούχα, να κοιμάται σε βρομερές, άθλιες κατοικίες, ούτε ότι ήταν μειονέκτημα για τον άνθρωπο να ζει κάτω από υγιεινές, ευχάριστες και αξιοπρεπείς συνθήκες. Μια τέτοια άποψη θα ήταν λανθασμένη για την εποχή εκείνη και τις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν τότε. […] Η κοινωνία μας είναι απείρως πιο πολύπλοκη κι επιδεικνύει πολύ μεγαλύτερες ακρότητες πλούτου και φτώχειας απ’ όσο οποιαδήποτε κοινωνία του αρχαίου κόσμου. Αυτό που ο Ιησούς εννοούσε, ήταν τούτο. Είπε στον άνθρωπο: «Έχεις μια υπέροχη προσωπικότητα. Ανάπτυξέ τη. Να είσαι ο εαυτός σου. Μη φανταστείς ότι η τελειότητά σου βρίσκεται στη συσσώρευση ή στην κατοχή εξωτερικών πραγμάτων. Η στοργή σου βρίσκεται μέσα σου. Αν μπορούσες να το συνειδητοποιήσεις αυτό, δε θα ήθελες να είσαι εύπορος. Τα συνηθισμένα πλούτη μπορεί να τα κλέψει κάποιος. Τα πραγματικά, όμως, όχι. Στο θησαυροφυλάκιο της ψυχής σου υπάρχουν άπειρα πράγματα, που κανένας δεν μπορεί να σου τα πάρει. Προσπάθησε να διαμορφώσεις τη ζωή σου κατά τέτοιο τρόπο, ώστε τα εξωτερικά πράγματα να μην μπορούν να σε βλάψουν. Και προσπάθησε ακόμη να απαλλαγείς από την ατομική ιδιοκτησία. Γιατί αυτή απαιτεί χαμερπείς ενασχολήσεις, ατελείωτες επινοήσεις, συνεχόμενα λάθη. Η ατομική ιδιοκτησία δυσχεραίνει τον Ατομικισμό στο κάθε του βήμα». […] Αυτό που λέει ο Ιησούς είναι ότι ο άνθρωπος φτάνει στην τελειότητά του όχι μέσα από αυτά που έχει, ούτε καν μέσα από αυτά που κάνει, αλλά ολοκληρωτικά μέσα από αυτό που είναι.
    
[…] Τα ίδια έλεγε στους φίλους του. Τους έλεγε να είναι ο εαυτός τους και να μην αγωνιούν διαρκώς για άλλα πράγματα. Τι σημασία έχουν τα άλλα πράγματα; Ο άνθρωπος είναι από μόνος του πλήρης. Τους έλεγε ότι, όταν βγουν στον κόσμο, ο κόσμος θα διαφωνεί μαζί τους. Κι αυτό θα’ ναι αναπόφευκτο. Ο κόσμος μισεί τον Ατομικισμό. Αυτό όμως, τους έλεγε, δε θα ‘πρεπε να τους ανησυχεί. Έπρεπε να ‘ναι ήρεμοι και συγκεντρωμένοι στον εαυτό τους. Αν κάποιος τους πάρει τον μανδύα, να του δώσουν και το πανωφόρι τους, μόνο και μόνο για να αποδείξουν ότι τα υλικά πράγματα δεν έχουν σημασία. Αν οι άνθρωποι τους βρίσουν, να μην ανταπαντήσουν. Τι σημαίνει αυτό; Όσα λέει κάποιος για έναν άνθρωπο, δεν αλλοιώνουν τον ίδιο τον άνθρωπο. Παραμένει αυτό που είναι. Η κοινή γνώμη δεν έχει καμιά αξία. Ακόμη κι αν οι άνθρωποι χρησιμοποιήσουν ουσιαστική βία πάνω τους, αυτοί δεν πρέπει να ανταποδώσουν τη βία. Γιατί τότε θα πέσουν στο ίδιο ταπεινό επίπεδο. Στο κάτω-κάτω, ακόμη και στη φυλακή, ο άνθρωπος μπορεί να είναι ουσιαστικά ελεύθερος. Η ψυχή του μπορεί να ‘ναι ελεύθερη. Η προσωπικότητά του πρέπει να μένει αδιατάρακτη. Πρέπει να ‘ναι γαλήνιος. Και, πάνω απ’ όλα, δεν πρέπει να παρεμβαίνουν στις υποθέσεις άλλων ανθρώπων, ούτε να τους κρίνουν κατά κανέναν τρόπο. Η προσωπικότητα είναι παράξενη. Δεν πρέπει να εκτιμάμε πάντα τους ανθρώπους από τις πράξεις τους.
    
[…] Όποιος θέλει λοιπόν να ζήσει όπως ο Χριστός, πρέπει να είναι απόλυτα κι αποκλειστικά ο εαυτός του. Μπορεί να είναι μεγάλος ποιητής ή σπουδαίος άνθρωπος της Επιστήμης, κάποιος νεαρός φοιτητής πανεπιστημίου ή να βόσκει πρόβατα στα χωράφια, ένας δραματουργός όπως ο Σαίξπηρ, ή κάποιος που στοχάζεται τον Θεό όπως ο Σπινόζα, ένα παιδί που παίζει στον κήπο ή ένας ψαράς που ρίχνει τα δίχτυα του στη θάλασσα. Δεν έχει σημασία με τι ασχολείται, από τη στιγμή που συνειδητοποιεί την τελειότητα της ψυχής που υπάρχει μέσα του. Όλες οι απομιμήσεις ηθικής και ζωής είναι λανθασμένες. […] Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός τύπος ανθρώπου. Υπάρχουν τόσο πολλές τελειότητες, όσο κι οι ατελείς άνθρωποι. Ίσως να παραμένει κανείς ελεύθερος ακόμη κι αν υποκύπτει στις αιτήσεις για ελεημοσύνη, δεν μπορεί όμως να διατηρήσει την ελευθερία του αν υποκύπτει στην ομοιομορφία. 
   

[ΚΑΜΙΑ ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ:]

    
Ναι, υπάρχουν ορισμένα στοιχεία στον Ατομικισμό που υποδηλώνουν σοβαρές συνέπειες. Ο Σοσιαλισμός αναιρεί την έννοια της οικογένειας, λόγου χάρη. Με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας ο γάμος, με τη σημερινή του μορφή, θα πρέπει να εκλείψει. Αυτό είναι μέσα στο πρόγραμμα. Ο Ατομικισμός το αποδέχεται και το τελειοποιεί. Μετατρέπει την κατάργηση των νομικών περιορισμών σε μια μορφή ελευθερίας που θα βοηθήσει την πλήρη ανάπτυξη της προσωπικότητας και θα καταστήσει τον έρωτα του άντρα και της γυναίκας πιο υπέροχο, πιο όμορφο και πιο ευγενικό. Ο Ιησούς το γνώριζε αυτό. Απέρριπτε τις διεκδικήσεις της οικογενειακής ζωής, παρ’ όλο που υπήρχαν στην εποχή και στην κοινωνία του, και μάλιστα σε πολύ έντονη μορφή. «Ποια είναι η μητέρα μου; Ποιοι είναι οι αδελφοί μου;», απάντησε σε αυτούς που τον ειδοποίησαν ότι η μητέρα και τα αδέρφια του τον γύρευαν. Όταν ένας από τους μαθητές του ζήτησε να πάει να κηδέψει τον πατέρα του, ο Ιησούς έδωσε τούτη την τρομερή απάντηση: «Αφήστε τους νεκρούς να θάψουν τους νεκρούς». Δεν επέτρεπε την ύπαρξη καμιάς δέσμευσης πάνω στην προσωπικότητα.
   

[ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...]